“Fair Innings” is “Dor Hout” in een deftig jasje

 Ouderen zijn opofferingsgezind

In vervolg op en beloofd in het eerste deel van mijn blog over Code Zwart wil ik nog wat meer zeggen over het “Fair Innings Postulaat” (FIP) dat als selectiecriterium wordt gebruikt bij de vraag wie er wordt toegelaten tot de I.C. als er nog maar één bed over is voor meerdere patiënten. Het idee is dat het rechtvaardiger zou zijn om een jonger iemand voorrang te geven omdat de oudere al een groter deel van de “levenskoek” genoten heeft. Dat lijkt op het eerste gezicht aantrekkelijk, of beter gezegd aanvaardbaar. Het komt tegemoet aan een gevoel of intuïtie dat iedereen recht zou hebben op een evenredig deel van de koek. Toch is dat ongeveer dezelfde foutieve gedachte als die Donald Trump had toen hij meende recht te hebben op de verkiezingsoverwinning. Soms heb je gewoon pech en krijg je minder van de koek dan iemand anders.

Ik denk verder dat sommige ouderenbonden daarmee akkoord zijn gegaan omdat de achterban nogal opofferingsgezind is. Ouderen denken in zo’n geval in de eerste plaats aan hun eigen kinderen, en zijn dan vanzelfsprekend bereid om “een stapje terug te doen”. Het zou me niet verbazen als dat een genetisch ingebakken automatisme is. Maar moet je op dat gevoel beleid baseren ?

Selectief winkelen in de wetenschapswinkel

Anders gezegd, moeten we ons bij een politiek besluit wel uitsluitend op ons gevoel verlaten ? Want laten we duidelijk zijn, het FIP heeft helemaal niets te maken met medische wetenschap. Het valt onder het hoofdstuk Ethiek wat mij betreft, en dat is geen harde wetenschap. In ons staatsbestel zou de politiek er dus over moeten besluiten. Wat je vaak en ook nu weer ziet is dat er selectief gewinkeld wordt in de gereedschapskist van de nuttige, maar toch ook wat softe ethische wetenschap, om tot een standpunt te kunnen komen dat tegemoet komt aan de eigen (subjectieve) waarden en normen.

Als de KNMG en de politici die het FIP ondersteunen in relatie tot een mogelijke Code Zwart situatie consequent zouden zijn dan moeten ze ook een ouder iemand van de volle I.C. verwijderen om plaats te maken voor een zuigeling als die aan de poort verschijnt. Alle argumenten die kunnen worden gebruikt om dat tot een andere situatie te verklaren kunnen worden weerlegd. Deze selectieve toepassing van het FIP is al een aanwijzing dat er hier iets niet klopt. Het is werkelijk een gotspe dat men dit verkoopt onder het label "intergenerationele solidariteit" omdat die solidariteit blijkbaar een vorm van eenrichtingsverkeer is.

Fair Innings is onrechtvaardig

Laten we beginnen met vast te stellen dat het FIP impliceert dat een jonger leven meer waarde vertegenwoordigt of meer recht op bescherming heeft dan een ouder leven. Volgens mij is dat leeftijdsdiscriminatie en dat is ongewenst en in Nederland verboden. Laten we eerlijk zijn, FIP is gewoon een “dor hout redenering” in een deftig jasje.

Het FIP is gebaseerd op de gedachte dat ieder individu recht zou hebben op een minimaal of rechtvaardig deel van de koek als het om levensjaren gaat. Dat is bij nadere beschouwing in dit verband een rare gedachte. Voor geen enkel leven kan trouwens tevoren worden bepaald hoe groot de hele koek zal zijn, als u mij deze vergelijking nog even vergunt. Dat kan achteraf pas worden vastgesteld, en dus kun je niet vooraf bepalen wat een eerlijke verdeling zal zijn als je moet kiezen tussen twee levens van individuen die in dezelfde medische conditie verkeren. Maar goed, ik wil desnoods wel accepteren dat je over dit bezwaar heen zouden kunnen stappen als we hier de statistiek en kansberekening in de strijd werpen. Ook al is dat een vorm van dehumanisering overigens.

Niets geleerd van de toeslagenaffaire

Toch blijft dan de vraag of de waarde van een langer leven per definitie hoger moet worden aangeslagen dan een korter leven. Ik zie daar tenminste twee problemen. Ten eerste, wie gaat dat bepalen, en ten tweede, op grond van welke criteria ? Wat het KNMG nu voorstelt is niets anders dan een dom algoritme op grond van een kwantitatief gegeven (leeftijd) te laten bepalen wie er wordt geweigerd. Hebben we dan niets geleerd van de toeslagenaffaire zou je zeggen ? 

Je zult dus kwalitatieve criteria moeten toelaten om tot een werkelijk rechtvaardig te achten besluit te kunnen komen. Die criteria zijn echter per definitie subjectief. Ik ben van mening dat als we over het verschil tussen leven en dood praten we ons beter niet kunnen verlaten op subjectieve besliscriteria bij het geven van algemene richtlijnen. Ik heb er dus begrip voor dat de KNMG weigert om die subjectieve criteria toe te laten. Dus “eigen schuld” bij bijzonder onverantwoordelijk gedrag is daarom voor hen geen besliscriterium. Waarom dan wel en zelfs uitsluitend een niet-medisch kwantitatief en onpersoonlijk argument toelaten ? Want daarmee scheren we wel iedere oudere en iedere jongere over één categoriale kam. Een vorm van stereotypering die leeftijdsdiscriminatie wordt genoemd en die nergens anders wordt toegestaan. Het argument van de KNMG dat hiermee elk leven gelijk wordt gewaardeerd is een denkfout en pertinent onjuist. Een gered levensjaar van een jongere wordt immers hoger gewaardeerd dan een levensjaar van een oudere. Ik heb het daarom een chique dor-hout-redenering genoemd.

Eigen verantwoordelijkheid blijft

Een andere overweging is dat een protocol of algoritme niet de verantwoordelijkheid wegneemt bij de individuele beslisser. En als het er om gaat om de keuze bij een willekeurig persoon neer te leggen of via een onpersoonlijk lotingsmechanisme te laten verlopen dan kies ik voor het laatste. Dat is trouwens ook de laatste strohalm voor de KNMG als er in de voorlaatste stap sprake is van mensen van dezelfde leeftijd. Is het vanuit de ethiek bezien wel verantwoord om van een professional te vragen op basis van een protocol, dat slechts één niet-medisch criterium bevat dat kwestieus is, enorm ingrijpende beslissingen te nemen ? Kunnen we dan niet beter het toeval aan het werk laten ? En zoals eerder opgemerkt doen we dat al door het principe “wie het eerst komt, het eerst maalt” toe te passen en daar later geen correcties op aan te brengen. Ik hoop dat het kabinet consequent blijft en zich niet laat beïnvloeden door, hoe kan het ook anders, de door D66 geïnitieerde motie om niet in te grijpen bij deze levensgevaarlijke  vorm van leeftijdsdiscriminatie.

Jaap Haasnoot
kandidaat Kamerlid 50PLUS